Chaân thaønh caùm ôn cha Ñoã Xuaân Queá ñaõ cho pheùp chuùng con ñaêng taûi taøi lieäu naøy ñeå giuùp ích cho caùc Ca tröôûng khaép nôùi... Phaàn I : Phuïng vuï ca haùt trong Thaùnh leã Ca haùt laø moät nhu caàu caàn thieát vaø chính ñaùng trong thaùnh leã. Thöôøng coù leã laø haùt. Haùt nhieàu hay ít laø tuøy caáp baäc cuûa leã. Huaán thò De musica in sacra liturgia (Veà aâm nhaïc trong phuïng vuï ngaøy 5.3.1967) töø soá 27-31 vieát: "Khi cöû haønh thaùnh leã coù giaùo daân tham döï, nhaát laø nhöõng ngaøy Chuùa nhaät vaø ngaøy leã, neân heát söùc coi troïng hình thöùc leã haùt hôn, duø cöû haønh nhieàu laàn trong cuøng moät ngaøy. Phaûi phaân bieät leã troïng, leã haùt vaø leã ñoïc nhö ñaõ aán ñònh trong huaán thò naêm 1958 soá 3, chieáu theo caùc luaät phuïng vuï hieän haønh. Tuy nhieân, vì lyù do lôïi ích muïc vuï, coù theå ñeà ra nhöõng caáp baäc tham gia leã haùt, ngoõ haàu töø nay veà sau, moãi coäng ñoaøn, tuøy phöông tieän saün coù, deã daøng cöû haønh thaùnh leã troïng theå hôn nhôø ca haùt.Caùch söû duïng caùc caáp baäc tham gia ñöôïc qui ñònh nhö sau. Baäc nhaát coù theå duøng rieâng moät mình, baäc hai vaø baäc ba chæ ñöôïc duøng taát caû hay moät phaàn chung vôùi baäc nhaát. Nhö vaäy, caùc tín höõu seõ luoân luoân ñöôïc khuyeán khích döï phaàn ca haùt moät caùch ñaày ñuû. a. Baäc nhaát goàm coù : - Lôøi chaøo cuûa linh muïc vaø lôøi ñaùp cuûa giaùo daân - Lôøi nguyeän
- Caùc caâu tung hoâ Tin Möøng
- Lôøi nguyeän tieán leã - Kinh Tieàn tuïng vôùi nhöõng caâu ñoái ñaùp vaø Kinh Thaùnh Thaùnh Thaùnh - Lôøi ca tuïng keát Kinh Taï ôn - Kinh Laïy Cha vôùi lôøi nhaén nhuû vaø lôøi caàu nguyeän tieáp - Lôøi chuùc bình an - Lôøi nguyeän hieäp leã - Nhöõng coâng thöùc keát leã b. Baäc hai goàm :
c. Baäc ba goàm :
Xem ñaáy, xöa cuõng nhö nay, Hoäi thaùnh luoân coù nhöõng luaät leä veà phuïng vuï ca haùt. Duø côûi môû hay thích nghi, Hoäi thaùnh vaãn ñaët vaán ñeà ñaøn haùt vaøo ñuùng vò trí vaø giaù trò cuûa noù, nhö thaáy bieåu loä trong thoâng ñieäp göûi caùc ngheä só ngaøy 8.12.1965 döôùi ñaây : "Neáu ñaët thaùnh nhaïc hay nhaïc ñaïo vaøo ñuùng vò trí vaø giaù trò cuûa noù, caùc nhaïc só Ki-toâ giaùo vaø caùc thaønh vieân trong caùc "Scholae cantorum" seõ caûm thaáy ñöôïc an uûi khi theo ñuoåi truyeàn thoáng naøy vaø coá giöõ cho noù ñöôïc soáng ñoäng ñeå phuïc vuï ñöùc tin, nhö lôøi Coâng ñoàng Va-ti-ca-noâ II môøi goïi : "Caùc baïn ñöøng töø choái ñem taøi naêng cuûa mình ra ñeå phuïc vuï chaân lyù cuûa Chuùa. Theá giôùi chuùng ta ñang soáng caàn phaûi coù caùi ñeïp ñeå khoûi rôi vaøo thaát voïng. Caùi ñeïp cuõng nhö chaân lyù laøm cho loøng ngöôøi vui töôi phaán khôûi. Vaø ñieàu ñoù, sôû dó coù ñöôïc cuõng laø nhôø ôû baøn tay cuûa caùc baïn." Khi noùi ñeán phuïng vuï ca haùt laø coù yù noùi rieâng ñeán vieäc haùt trong thaùnh leã, trong caùc giôø kinh phuïng vuï hay trong caùc bí tích, vì theo ñuùng nghóa chæ nhöõng baøi haùt duøng trong ba ñòa haït naøy môùi goïi laø phuïng vuï. Maø vì laø phuïng vuï neân phaûi giöõ nhöõng qui taéc veà phuïng vuï, nghóa laø lôøi trong caùc baøi haùt ñoù thöôøng phaûi laø lôøi Kinh thaùnh hay phuïng vuï, nhöõng baøi haùt phaûi ñaët vaøo ñuùng vò trí vaø theo hình theå töông xöùng nhö ñoái ca, ñaùp ca, thaùnh thi, ngaâm vònh, xöôùng ñaùp, tung hoâ v.v... Veà caùc hình theå, ôû Vieät Nam hieän nay hôi khoù vì phaàn ñoâng môùi chæ saùng taùc ca khuùc thoâi coøn veà caùc hình theå khaùc, hoaëc chöa coù hoaëc quaù ít. Veà lôøi Kinh thaùnh vaø phuïng vuï cuõng vaäy. Saùch leã môùi cho giaùo daân chöa coù, trong khi saùch leã cuõ khoâng coù ñuû, baûn vaên Kinh thaùnh phaàn Taân öôùc cuõng môùi phaùt haønh roäng raõi gaàn ñaây thoâi. Ñaøng khaùc caùc nhaïc só quen saùng taùc theo caûm höùng maø ít döïa vaøo lôøi Kinh thaùnh hay phuïng vuï ñeå vieát nhaïc, vì döïa vaøo baûn vaên, caùc vò aáy cho laø goø boù vaø khoù hay, ñang khi moät trong nhöõng ñoøi hoûi caên baûn cuûa nhaïc phuïng vuï laø lôøi phaûi laø lôøi Chuùa vaø khi haùt leân phaûi ñöôïc nghe roõ, ñoàng thôøi phaûi ñöôïc ñaët ôû beân treân nhaïc. Coù nhaïc só cho nhö theá laø gieát cheát nhaïc, nhöng thöïc ra nhaïc phaûi phuïc vuï lôøi trong phuïng vuï. Baøi haùt phuïng vuï, lôøi môùi laø chính, chöù khoâng phaûi nhaïc, vì vaäy ngöôøi ta môùi keâu nhaïc phuïng vuï buoàn laø theá. Nhöng cuõng tuøy, moät nhaïc só taøi ba vaãn coù theå ñaët nhaïc vaøo moät baøi thaùnh vònh, moät thaùnh thi ñaõ coù lôøi saün tuy khoù maø vaãn hay cuõng nhö moät nhaø vaên, nhaø thô coù taøi coù theå ñaët lôøi vaøo moät baûn nhaïc vieát saün maø vaãn hay ñöôïc. Coù ñieàu muoán deät nhaïc vaøo lôøi Kinh thaùnh phuïng vuï theo caùc nhòp ñieäu taân thôøi baây giôø thì thaät laø khoù vaø khoâng hôïp. Ñaøng khaùc theo ÑHY Villot Cöïu quoác vuï khanh trong thö göûi Ñaïi hoäi Thaùnh nhaïc YÙ ñaêng treân Osservatore romano soá 39 thì phaûi ñeå caùc hình thöùc nhaïc Jazz ra ngoaøi phuïng vuï, nhö ngöôøi vieát : "Phaûi coá gaéng traùnh vaø caám taát caû caùc loaïi aâm thanh, nhaïc khí coù tính theá tuïc, ñaëc bieät nhöõng baøi haùt kích ñoäng, gay caán, ruøm beng, laøm naùo ñoäng khung caûnh thanh lòch cuûa nghi thöùc phuïng vuï. Nhöõng thöù nhaïc ñoù khoâng theå naøo xöùng hôïp vôùi muïc ñích cao caû cuûa phuïng vuï laø thaùnh hoùa con ngöôøi." Thöôøng ngöôøi ta chöa phaân bieät roõ thaùnh ca phuïng vuï vôùi thaùnh ca ñaïi loaïi, ñaønh raèng thaùnh ca hieän nay bao goàm nhieàu thöù nhö ca khuùc bình daân toân giaùo, nhaïc coù khôûi höùng vaø taâm tình ñaïo, nhaïc ña aâm hôïp xöôùng, nhaïc phuïng vuï. Caùc loaïi nhaïc thaùnh ca khaùc coù theå ñöôïc haùt trong nhaø thôø ngoaøi khung caûnh phuïng vuï maø chöa chaéc ñaõ ñöôïc haùt trong thaùnh leã, vì muoán ñöôïc haùt trong thaùnh leã thì nhöõng baøi ñoù phaûi hôïp vôùi phuïng vuï, nghóa laø lôøi ruùt ra töø caùc baûn vaên Kinh thaùnh vaø phuïng vuï, ñaõ ñöôïc Hoäi thaùnh choïn loïc, laïi phaûi hôïp vôùi phaàn ñoaïn cuûa thaùnh leã, ví duï ñem baøi haùt veà Ñöùc Meï hay kính caùc thaùnh maø haùt vaøo luùc röôùc leã hay sau khi röôùc leã laø khoâng hôïp roài. Ngoaøi ra ñöa nhöõng baøi ñôøi ñaët lôøi ñaïo vaøo ñeå haùt trong nhaø thôø cuõng khoâng ñöôïc, vì nhöõng baøi ñoù khoâng ñöôïc vieát ra ñeå duøng trong nhaø thôø, do ñoù hoaøn toaøn xa laï vôùi muïc ñích thôø phöôïng. Nhieàu nôi ñaõ ñöa vaøo haùt trong nhaø thôø caùc baøi Wedding, One day, Hymne aø la joie, Uoáng nöôùc nhôù nguoàn, Ôn nghóa sinh thaønh, v.v ... Haùt trong nhaø thôø thì chaéc chaén laø khoâng ñöôïc roài, coù chaêng laø haùt taïi leã gia tieân ôû nhaø hay ôû caùc phoøng leã hoäi cho vui chöù khoâng phaûi ôû nhaø thôø.
Phaàn II : CAÙC BAÛN VAÊN VAØ CAÙC BAØI HAÙT DUØNG TRONG THAÙNH LEÃ
Coù hai loaïi baûn vaên duøng trong thaùnh leã, moät loaïi coá ñònh coøn moät loaïi coù theå thích nghi, uyeån chuyeån. Loaïi coá ñònh laø lôøi vaên trong Kinh Thöông xoùt, Vinh danh, Tin kính, Thaùnh Thaùnh Thaùnh, Laïy Chieân Thieân Chuùa, Lôøi tieàn tuïng, Kinh Laïy Cha, Kinh nguyeän Thaùnh Theå, caùc caâu tung hoâ xöôùng ñaùp. Lôøi vaên cuûa nhöõng kinh naøy khoâng ñöôïc thay ñoåi maø phaûi theo baûn dòch chính thöùc ñaõ ñöôïc Hoäi Ñoàng Giaùm muïc moät nöôùc hay moät mieàn chuaån nhaän vaø Toøa thaùnh chaâu pheâ. Huaán thò thöù ba soá 3 vieát : "Rieâng ñoái vôùi nghi thöùc thaùnh leã, phaûi ñaëc bieät toân troïng. Trong caùc baûn dòch chính thöùc, tuyeät ñoái caám thay ñoåi caùc coâng thöùc trong nghi thöùc duø vôùi lyù do phaûi thay ñoåi cho deã deät nhaïc."
Muïc ñích cuûa baøi ca naøy laø môû ñaàu thaùnh leã, taïo baàu khí phaán khôûi, cho thaáy yù nghóa cuûa muøa phuïng vuï hay ngaøy leã. Lyù töôûng laø caû nhaø thôø cuøng haùt, nhaát laø khi coù röôùc chuû teá ra haønh leã. Neân choïn baøi haùt phoå thoâng ñeå moïi ngöôøi coù theå cuøng haùt. Veà caùch haùt thì coù theå haùt theo ba caùch. Caùch thöù nhaát laø ca ñoaøn vaø coäng ñoaøn ; caùch thöù hai laø moät xöôùng ca vieân vaø coäng ñoaøn ; caùch thöù ba laø toaøn theå coäng ñoaøn. Nhöng thöïc teá thì xem ra ngöôøi ta hay coù thoùi quen ñeå cho moät mình ca ñoaøn haùt. Ñaây laø moät baøi haùt xöng tuïng vaø keâu caàu loøng thöông xoùt cuûa Chuùa. Hình thöùc xöùng hôïp nhaát ñeå haùt kinh naøy laø xöôùng ñaùp. Moät ngöôøi hay ca ñoaøn xöôùng roài moïi ngöôøi trong coäng ñoaøn ñaùp laïi. Loái xöôùng ñaùp ôû ñaây coù tính tung hoâ, neân phaûi ñôn sô deã haùt. Baûn chaát cuûa baøi naøy laø ca tuïng vinh quang Chuùa Ba Ngoâi. Ñaây laø moät baøi thaùnh thi baèng vaên xuoâi coù nhòp ñieäu, neân phaûi haùt theá naøo ñeå bieåu loä ñöôïc nieàm haân hoan vaø moái ñoàng taâm cuûa nhöõng ngöôøi tham döï. Vì theá coù theå haùt chung vôùi nhau hay chia laøm hai beân luaân phieân nhau, giöõa ca ñoaøn vôùi coäng ñoaøn hay giöõa hai beân coäng ñoaøn vôùi nhau. Ñaây laø phaàn haùt caàn phaûi ñieàu chænh hôn caû, vì thöôøng ca tröôûng cuõng nhö ca vieân hay laáy baát cöù baøi naøo hoï thích ñeå ñieàn vaøo choã naøy, hay choïn moät baøi haùt veà vò thaùnh kính ngaøy hoâm ñoù ñeå haùt ôû ñaây. Laøm nhö theá chaúng khaùc gì nhö "oâng noùi gaø, baø noùi vòt" vaäy, vì Chuùa noùi moät ñöôøng, mình ñaùp laïi moät neûo. Chuùa noùi trong baøi ñoïc 1. Hoäi thaùnh ñaõ xem nhöõng baøi ñoù vaø tìm ra nhöõng ñoaïn thaùnh vònh töông öùng ñaët trong baøi ñaùp ca. Coù leõ khi choïn baøi haùt, ngöôøi choïn khoâng ñeå yù ñeán ñieåm naøy. Hieän nay ñaõ coù moät soá thaùnh vònh ñaùp ca nhö cuûa cha Kim Long, cha Nguyeãn Höõu Phuù vaø chò Haûi Trieàu trong thaønh phoá Hoà Chí Minh. Môùi coù mình cha Kim Long laø xuaát baûn thaønh taäp, coøn hai taùc giaû kia vaãn chöa xuaát baûn ; ai bieát thì möôïn duøng thoâi. Hy voïng trong töông lai seõ coù nhieàu thaùnh vònh ñaùp ca ñöôïc vieát ñuùng theo quy caùch ñeå duøng trong phuïng vuï. Ngöôøi haùt thaùnh vònh ñaùp ca neân ñöùng ôû giaûng ñaøi quay xuoáng coäng ñoaøn haùt caùc caâu rieâng, coøn caâu ñaùp ñeå cho caû nhaø thôø haùt. Vì muoán cho caû nhaø thôø haùt neân caùc caâu ñaùp phaûi laøm thaät vaén goïn vaø deã haùt, chæ caàn taäp vaøi phuùt tröôùc leã laø moïi ngöôøi coù theå haùt ñöôïc. Caâu naøy ñaõ coù saün trong baøi ñaùp ca ; caùc nhaïc só chæ caàn deät nhaïc vaøo thoâi. Neân laøm theá naøo cho caû nhaø thôø haùt ñöôïc caâu ñaùp, thì baàu khí tham döï seõ khaùc haún leân. Trong taïp chí Maison - Dieu soá 80 trang 71, cha Jounel vieát : "Khuùc ca naøy khoâng caàn giaùo daân haùt ; hoï chæ caàn haùt caâu ñaùp thoâi. Moät ngöôøi hay moät ca vieân seõ ñöùng ôû giaûng ñaøi ñoïc hay haùt nhöõng caâu xöôùng, roài moïi ngöôøi cöù chaêm chuù ngoài nghe. Ñöøng laøm gì ñeå hoï coù theå phaân taùn. Toát nhaát cöù ñeå hoï nghe, moät ngöôøi ñoïc hay haùt thoâi." Coù theå noùi ngoaøi caùc baøi haùt ñaõ coù veà Ñöùc Meï ra, caùc baøi ca daâng leã chieám ña soá. Ñieàu naøy cuõng deã hieåu vì tröôùc Coâng ñoàng Va-ti-ca-noâ II chæ coù phaàn naøy laø ñöôïc haùt nhieàu baèng tieáng baûn quoác thoâi, thaønh ra caùc nhaïc só taäp trung saùng taùc vaøo ñaây khaù nhieàu. Baây giôø khoâng coøn buoäc phaûi haùt ca daâng leã nöõa, Nhöng nhieàu nôi laïi laøm long troïng phaàn naøy quaù ñaùng, naøo laø röôùc leã vaät, muùa haùt, laøm vaên ngheä. Thaät laø vui tai vui maét, nhöng khoâng hôïp phuïng vuï, bôûi leõ laøm cho ngöôøi tham döï bò phaân taùn, chuù yù quaù nhieàu vaøo phaàn phuï thuoäc khoâng caàn thieát, laïi laøm cho thaùnh leã maát quaân bình. Muïc ñích chính cuûa vieäc daâng leã vaät laø laøm cho giaùo daân yù thöùc vai troø teá leã cuûa hoï tröôùc chöùc linh muïc cuûa giaùo daân maø thoâi. Baøi naøy laø moät baøi tung hoâ maïnh meõ phaán khôûi, ñöôïc theå hieän trong tö theá thôø laïy kính caån, nhaán maïnh ñaëc bieät khi haùt caâu "Chuùc tuïng Ñaáng nhaân danh Chuùa maø ñeán" Ñaây laø baøi haùt cuûa coäng ñoaøn döôùi hình thöùc kinh caàu, dieãn taû yù nghóa cuûa nghi thöùc beû baùnh. Cöû chæ beû baùnh coù lieân heä ñeán cuoäc thoï hình cuûa Chuùa Gieâ-su. Ngöôøi nhö taám baùnh ñöôïc beû ra ñeå phaân chia cho moïi ngöôøi. Söï hy sinh cuûa Ngöôøi laø daønh cho moïi ngöôøi, vaø ai cuõng ñöôïc thöøa höôûng coâng ôn cuûa vieäc hy sinh naøy. Baøi ca hieäp leã coù theå ñi keøm vôùi vieäc tieán leân röôùc leã, baøy toû moái daây hieäp nhaát giöõa nhöõng ngöôøi röôùc leã vaø nieàm vui trong taâm hoàn. Coù theå haùt ñoái ñaùp giöõa ca ñoaøn vaø coäng ñoaøn, giöõa moät xöôùng ca vieân vaø coäng ñoaøn hoaëc daïo moät baøi ñaøn. Cuõng khoâng caàn phaûi haùt cho ñaày trong suoát khoaûng thôøi gian röôùc leã. Coù theå coù nhöõng luùc yeân laëng, roài moät ngöôøi noùi leân moät vaøi caâu laáy töø trong baøi Tin Möøng hay caùc baøi saùch thaùnh ngaøy hoâm ñoù. Luùc naøy chæ haùt nhöõng baøi taï ôn, ca tuïng thôø laïy Chuùa chöù khoâng haùt veà Ñöùc Meï hay caùc thaùnh.
Treân ñaây laø moät vaøi neùt veà Phuïng vuï ca haùt trong thaùnh leã, döïa vaøo caùc baûn vaên qui ñònh vaø nhöõng baûn vaên ñöôïc pheùp thích nghi cuøng nhöõng nhaän xeùt vaø kinh nghieäm caù nhaân cuûa ngöôøi vieát. Caùc nhaø thôø cuûa chuùng ta coù vui veû, soâi noåi, saàm uaát ôûà beân ngoaøi thaät, nhöng veà thöïc chaát beân trong, coù nhöõng ñieàu caàn phaûi suy nghó laïi. Maø moät trong nhöõng ñieàu ñoù laø coâng vieäc haùt xöôùng. Ca tröôûng, ca ñoaøn khoâng theå laøm ñuùng, laøm toát vieäc naøy, neáu khoâng ñöôïc caùc cha sôû höôùng daãn. Thieát töôûng ñoù phaûi laø moái baän taâm cuûa nhöõng vò coù traùch nhieäm trong vaán ñeà naøy. Lm. Ñoã Xuaân Queá |